สุพริศร์ สุวรรณิก [email protected] สถาบันวิจัยเศรษฐกิจป๋วย อึ๊งภากรณ์
ฐิติ ทศบวร [email protected] สถาบันวิจัยเศรษฐกิจป๋วย อึ๊งภากรณ์
โสมรัศมิ์ จันทรัตน์ [email protected] สถาบันวิจัยเศรษฐกิจป๋วย อึ๊งภากรณ์
บทความนี้เป็นฉบับกะทัดรัด โดยย่อใจความสำคัญจาก ซึ่งตกผลึกองค์ความรู้ที่ได้จากงานสัมมนาวิชาการธนาคารแห่งประเทศไทย ประจำปี 2566 ในหัวข้อ “คน : The Economics of Well-Being” ออกมาเป็น 9 หลักคิดและสิ่งที่ต้องทำ เพื่อการดำเนินนโยบายสาธารณะที่ตรงจุดและมีประสิทธิผลต่อการยกระดับคุณภาพชีวิตของคนไทยในทุกช่วงวัย
องค์ความรู้เหล่านี้เชื่อมโยงกับความปรารถนาในคุณภาพชีวิตที่ดี จากบทประพันธ์ “คุณภาพแห่งชีวิต ปฏิทินแห่งความหวัง : จากครรภ์มารดาถึงเชิงตะกอน” ของ ดร.ป๋วย อึ๊งภากรณ์ เมื่อ 50 ปีก่อน โดยหลายส่วนเป็นความปรารถนาที่เติมเต็มบ้างแล้วและควรพัฒนาเพิ่ม ขณะที่บางส่วน ราวกับ ดร.ป๋วย ล่วงรู้ว่าในอีก 50 ปีถัดมา จะกลายเป็นประเด็นทางสังคมในปัจจุบันที่ต้องแก้ปัญหาอย่างเร่งด่วนต่อไป
ข้อคิดสำคัญและแนวนโยบายที่สามารถทำได้ มีดังนี้
การเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจไม่ใช่เป้าหมายเดียวของการดำเนินนโยบายสาธารณะ และไม่สามารถใช้เป็นตัวสะท้อนคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นของคนได้ทั้งหมด
กรอบแนวคิดและการวัดผลสัมฤทธิ์ของการพัฒนาเศรษฐกิจ จำเป็นต้องให้ความสำคัญกับสิ่งแวดล้อม ความเป็นอยู่ที่ดี และความพึงพอใจในชีวิตของประชาชนด้วย
ในวัยเด็ก การพัฒนาทุนมนุษย์มีความสำคัญมาก โดยทุนมนุษย์มีความซับซ้อน และมีหลายมิตินอกเหนือจากการศึกษา
การพัฒนาทุนมนุษย์ หรือคุณภาพของคน ต้องเริ่มต้นจากความเข้าใจที่ถูกต้องถึงกระบวนการสร้าง ต้องเริ่มให้เร็วตั้งแต่ปฐมวัย สร้างในวงกว้าง และเป็นเรื่องที่ทุกภาคส่วนต้องช่วยกัน เพื่อลดความเหลื่อมล้ำตั้งแต่เริ่มต้นชีวิต
ในวัยทำงาน ตลาดแรงงานไทยอาจยังไม่สามารถพัฒนาคุณภาพชีวิตให้แรงงานกลุ่มต่าง ๆ ได้ โดยพบว่าค่าจ้างเพิ่มช้า โดยเฉพาะแรงงานทักษะสูง ไม่สอดคล้องกับการศึกษาที่สูงขึ้น เกิดการส่งผ่านปัญหาไปสู่แรงงานกลุ่มอื่น ๆ
การพัฒนาผลิตภาพและคุณภาพชีวิตของแรงงานต้องเริ่มต้นจากตลาดแรงงานที่มีประสิทธิภาพ ทำงานสอดรับกับการพัฒนาทุนมนุษย์ และมีปัจจัยแวดล้อมที่เกื้อหนุนการลงทุนของภาคธุรกิจ เพื่อให้เกิดความต้องการแรงงานทักษะสูงเพิ่มขึ้น
เมื่อถึงวัยชราภาพ การมีคุณภาพชีวิตที่ดีของผู้สูงอายุไม่สามารถส่งเสริมได้ด้วยเงินเพียงอย่างเดียว
การออกแบบนโยบายสังคมสูงอายุที่มีประสิทธิภาพ ต้องยึดผู้สูงอายุเป็นศูนย์กลาง คือ อยู่บนพื้นฐานความเข้าใจในผู้สูงอายุแต่ละกลุ่มที่มีปัญหาและความต้องการที่แตกต่างกัน ให้ผู้สูงอายุมีส่วนร่วมในการแก้ปัญหา และต้องอาศัยการบริหารจัดการเชิงพื้นที่เข้ามาช่วย ซึ่งผู้สูงอายุจะสามารถใช้ชีวิตยามบั้นปลายในพื้นที่ที่คุ้นเคยอย่างมีคุณภาพชีวิตที่ดีได้
นอกจากนี้ คุณภาพชีวิตที่ดีในวัยบั้นปลาย เป็นผลผลิตของการพัฒนาทุนมนุษย์ตลอดช่วงชีวิตที่ผ่านมา คือตั้งแต่วัยเยาว์และวัยทำงาน
การออกแบบนโยบายผู้สูงอายุ แท้จริงแล้วเป็นโจทย์ของการออกแบบระบบสวัสดิการทุกช่วงวัย ทั้งผู้สูงอายุในปัจจุบัน และผู้สูงอายุในอนาคต โดยต้องมององค์รวมทั้งระบบ ไม่ซ้ำซ้อน ไม่ทิ้งใครไว้ข้างหลัง และไม่สร้างภาระไว้ให้คนรุ่นหลัง
อย่างไรก็ดี คนต้องพึ่งพาตนเองด้วย เพราะจะ “แก่ดี” และ “ตายดี” ได้ ต้อง “อยู่ดี” ก่อน
รัฐจำเป็นต้องส่งเสริมให้คนดูแลตนเอง โดยเพิ่มทักษะการออม การดูแลสุขภาพ และมีการวางแผนชีวิต เพื่อให้ช่วงความมั่งคั่ง (wealth span) ขยายขึ้น และช่วงสุขภาพ (health span) ยาวนานตามช่วงชีวิต (life span)
ด้านการรักษาพยาบาล ระบบสาธารณสุขไทยกำลังมีต้นทุนที่สูงขึ้นมาก จากการลงทุนที่สูญเปล่า ซึ่งเกิดจากแรงจูงใจอันบิดเบี้ยวของทุกภาคส่วน
รัฐจำเป็นต้องมีระบบประเมินความคุ้มค่าในการรักษา ขณะที่เราทุกคนสามารถร่วมแก้ไขปัญหาได้ง่าย ๆ ด้วยความเข้าใจที่ถูกต้อง และรู้จัก ‘หยุดเชื่อ เริ่มถาม’ คือ ไม่ได้เชื่อในบุคลากรทางการแพทย์ไปหมดทุกอย่าง แต่ตั้งข้อสงสัย เช่น ทางเลือกในการรักษาคืออะไรบ้าง หากไม่เลือกวิธีรักษานี้จะเกิดผลอย่างไร
ขณะที่มลพิษทางอากาศกำลังเป็นปัญหาใหญ่ที่แก้ไม่ได้ ทั้ง ๆ ที่อากาศสะอาดเป็นสิทธิพื้นฐานของมนุษย์
รัฐต้องให้ความสำคัญกับการมีส่วนร่วมของประชาชนในการแก้ไขปัญหา โดยต้องสร้างความตระหนักรู้ให้ผู้คนทราบว่าอากาศสะอาดเป็นสิทธิของแต่ละคน ซึ่งถูกรับรองโดยองค์กรสหประชาชาติเรียบร้อยแล้ว
การพัฒนาคุณภาพชีวิตที่ดีในทุกช่วงวัยยังสามารถใช้เทคโนโลยีมาช่วยได้
รัฐควรส่งเสริมการคิดค้นและพัฒนาเทคโนโลยี รวมทั้งติดอาวุธให้ประชาชนมีความรู้ความเข้าใจเพื่อให้รู้เท่าทันเหรียญสองด้านของเทคโนโลยี
ท้ายที่สุด ความหวัง เป็นหมุดหมายนำทางในการสร้างแรงจูงใจให้คนพัฒนาศักยภาพและคุณภาพชีวิตที่ดี
การจะทำให้ความหวังในคุณภาพชีวิตที่ดีของผู้คนให้ยังคงอยู่ได้ ทุกภาคส่วน นำโดยภาครัฐ ต้องร่วมกันสร้างระบบนิเวศทางเศรษฐกิจและสังคมที่โอบอุ้มความหวัง ได้แก่ โอกาสทางเศรษฐกิจที่เท่าเทียม เศรษฐกิจเติบโตอย่างมีเสถียรภาพ และสังคมที่รับฟังเสียงประชาชนอย่างแท้จริง
ข้อคิดเห็นที่ปรากฏในบทความนี้เป็นความเห็นของผู้เขียน ซึ่งไม่จำเป็นต้องสอดคล้องกับความเห็นของสถาบันวิจัยเศรษฐกิจป๋วย อึ๊งภากรณ์